اگر شما نیز از فعالان بازار سرمایه باشید، احتمال دارد که شاهد سهمهایی بوده باشید که چندین روز قفل در صف خرید و فروش باشند و امکان معامله بر روی آنها به شدت سخت باشد. در این شرایط دستورالعملی توسط سازمان بورس تعریف شد که به موجب آن نقدشوندگی سهمهایی که چنین شرایطی را دارند بهبود یابد؛ نام این دستورالعمل، دستورالعمل رفع گره معاملاتی گفته میشود که در ادامهی این مقاله از آکادمی پاداش سرمایه با مفهوم گره معاملاتی و نحوه رفع گره معاملاتی بیشتر آشنا خواهیم شد.
گره معاملاتی در بورس چیست؟
با توجه به دامنه نوسان موجود در بازار سرمایه ایران، هنگامی که معاملات سهام شرکتها برای روزهای متوالی در صف خرید یا صف فروش قفل شده و به دلیل حجم کم معاملات، حجم مبنا سهم پر نشود، عملاً قیمت پایانی به طور کامل محاسبه نمیگردد و نقدشوندگی سهم به شدت کاهش مییابد. این وضعیت نامطلوب که در آن سهم دچار کاهش شدید نقدشوندگی و عدم تغییر محسوس در قیمت پایانی میشود، اصطلاحاً به عنوان گره معاملاتی شناخته میشود که مانعی جدی در مسیر شفافیت قیمت و امکان معامله سهامداران است. حل این مشکل معمولاً با تدابیری مانند تغییر دامنه نوسان یا افزایش حجم مبنا توسط ناظر بازار صورت میگیرد تا سهم از این حالت خارج شود.
بر اساس ماده 25 دستورالعمل معاملات بورس که هیئت مدیره سازمان بورس در سال 1389 تصویب کرد، گره معاملاتی زمانی اتفاق میافتد که سهم یکی از شرایط زیر را داشته باشد:
- بند 1: در آن يك نماد معاملاتي به رغم برخورداری از صف سفارش خريد يا فروش در پايان جلسه معاملاتی حداقل معادل يك برابر حجم مبنا برای شركتهايی با 3 ميليارد سهم و بيشتر و دو برابر حجم مبنا براي ساير شركتها، به علت عدم تقارن قيمتهای درخواست خريد و فروش، حداقل به مدت 5 جلسة معاملاتي متوالی مورد معامله قرار نگيرد يا متوسط معاملات روزانه آن در اين دوره (به استثنای معاملات در بازار معاملات عمده)، كمتر از 5 درصد حجم مبنا باشد؛
- بند 2: كليه معاملات يك نماد معاملاتی در 5 جلسة معاملاتي متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قيمت باشد به شرطی كه متوسط حجم معاملات پنج جلسه معاملاتی متوالی (بهاستثنای معاملات در بازار معاملات عمده) كمتر از 5 درصد حجم مبنا باشد؛
- بند 3: كليه معاملات يك نماد معاملاتی در 5 جلسة معاملاتی متوالي در كف دامنه نوسان روزانه قيمت باشد به شرطی كه متوسط حجم معاملات پنج جلسه معاملاتي متوالی (بهاستثناي معاملات در بازار معاملات عمده) كمتر از 5 درصد حجممبنا باشد؛
برای شرکتهایی با سرمایه کمتر از 150 میلیارد ریال، مقررات گره معاملاتی به تشخیص مدیر عامل سازمان بورس میتواند اعمال نشود. نکته: برای مشاهده نمادهای مشمول گره معاملاتی، میتوانید از طریق تب پیام ناظر سایت tsetmc.ir اقدام نمایید. همچنین در قسمت اطلاعیه های سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران به آدرس tse.ir لیست این نمادها قابل مشاهده میباشد.
نحوه بازگشایی و رفع گره معاملاتی
نمادهای معاملاتی که مشمول گره معاملاتی میشوند، به منظور اجرای دستورالعمل رفع گره معاملاتی، در ابتدای روز معاملاتی بعد و در مرحله گشایش با دو برابر دامنه نوسان عادی نماد بازگشایی میشوند و سپس در حراج پیوسته، معاملات در دامنه نوسان عادی که مرجع آن قیمت کشف شده در حراج ناپیوسته است، انجام میشود. لازم به ذکر است که حجم مبنا نیز در این حالت در آن روز بازگشایی حذف خواهد شد. به زبان سادهتر، این دستورالعمل شرایطی را ایجاد میکند که سهم از صف خرید و فروش خارج شود و قیمت پایانی نیز راحت تر محاسبه شود و نقدشوندگی سهم ارتقا یابد.
نکته: در صورتی که در دوره حراج ناپیوسته معاملهای صورت نگیرد یا به دلیل غیر عادی بودن قیمت کشف شده یا حجم معاملات، معاملات انجام شده در دوره حراج ناپیوسته توسط ناظر بازار تایید نگردد، به تشخیص بورس و پس از اطلاع رسانی، حراج ناپیوسته یکبار دیگر تکرار میشود.
نکته: منظور از حراج ناپیوسته زمانی است که تطبیق قیمت سفارش فروشنده و خریدار انجام میشود ولی معاملهای صورت نمیگیرد. (مشابه دوره پیش گشایش) همچنین منظور از حراج پیوسته زمانی است که به محض تطبیق قیمت سفارش فروشنده و خریدار، معامله انجام میشود.
شکستن قفل: گره معاملاتی چگونه باز میشود و چرا اهمیت دارد؟
در نهایت، گره معاملاتی یک وضعیت هشداردهنده در بازار سرمایه است که نشاندهنده عدم تعادل شدید میان عرضه و تقاضا، و در عین حال، اختلال در سازوکار طبیعی کشف قیمت است. قفل شدن سهم در صف خرید یا صف فروش مستمر، بهویژه زمانی که با عدم پر شدن حجم مبنا همراه میشود، نهتنها نقدشوندگی سهم را به شدت کاهش میدهد، بلکه قیمت پایانی را از ارزش واقعی آن دور نگه میدارد. پایان دادن به این وضعیت، که اغلب با دخالت ناظر و اعمال مقرراتی چون تغییر موقت دامنه نوسان یا تغییر حجم مبنا صورت میگیرد، برای بازگشت سهم به مسیر معقول معاملات و احیای اعتماد سهامداران حیاتی است. درک مفهوم و دلایل بروز گره معاملاتی برای هر سرمایهگذار و تحلیلگر، کلید شناخت سلامت و کارایی بازار سهام است.
