سهام عادی و ممتاز چیست؟

بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین مالی شرکت معمولاً از دو روش اصلی استفاده می‌کنند: تأمین مالی از طریق بدهی و تأمین مالی از طریق حقوق صاحبان سهام. در روش اول، شرکت با دریافت وام، انتشار اوراق قرضه یا صکوک سرمایه مورد نیاز خود را جذب می‌کند. در این حالت، شرکت متعهد می‌شود اصل مبلغ و بهره را به اعتباردهندگان بازگرداند، بدون اینکه آن‌ها در مالکیت شرکت سهمی داشته باشند. بنابراین تأمین مالی از طریق بدهی، وابسته به بازپرداخت اصل و سود سرمایه است و ارتباطی با سهام ندارد. اما در روش دوم، شرکت با انتشار سهام اقدام به جذب سرمایه از مردم می‌کند. در این نوع تأمین مالی، شرکت سرمایه خود را به قطعاتی به نام سهام تقسیم می‌کند و با فروش آن به سهامداران، مالکیت شرکت بین افراد تقسیم می‌شود. سهامداران در ازای خرید سهام، مالک درصدی از شرکت می‌شوند و بسته به نوع سهام خود، از حقوق و مزایای متفاوتی برخوردار خواهند بود. در ادامه این مقاله قصد داریم بررسی کنیم سهام چیست و چه تفاوتی بین سهام عادی و سهام ممتاز وجود دارد.

تعریف سهام در قانون تجارت

بر اساس ماده ۲۴ قانون تجارت، سهام بخشی از سرمایه‌ی شرکت سهامی است که نشان‌دهنده‌ی میزان مشارکت، تعهدات و منافع سهامدار در شرکت محسوب می‌شود. هر ورقه سهم سندی قابل معامله است که بیانگر تعداد سهامی است که فرد در شرکت سهامی در اختیار دارد. در حال حاضر، بیشتر معاملات سهام در بورس به‌صورت برخط (آنلاین) انجام می‌شود و برخلاف گذشته، نیازی به صدور گواهی فیزیکی سهم وجود ندارد. با این حال، سهامداران می‌توانند از طریق درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه به نشانی ddn.csdiran.ir گواهینامه سهام خود را مشاهده یا دریافت کنند.

در میان انواع سهام در شرکت‌های سهامی، یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌ها، سهام عادی و سهام ممتاز است. هرچند سهام عادی و ممتاز در بسیاری از جنبه‌ها مشابه‌اند، اما از نظر حقوق سهامداران، میزان سود، و اولویت در زمان تقسیم دارایی‌ها تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در ادامه، به‌طور کامل بررسی می‌کنیم تفاوت سهام عادی و ممتاز چیست و هر کدام چه ویژگی‌ها و مزایایی برای سرمایه‌گذاران دارند.

سهام عادی

سهام عادی، متداول‌ترین و عمده‌ترین نوع سهامی است که توسط شرکت‌های سهامی منتشر می‌شود. در ایران نیز تمام سهامی که در بازار بورس  و فرابورس معامله می‌شود از نوع سهام عادی است. سهامداران عادی در واقع مالکین اصلی شرکت هستند و این نوع سهام دارای سررسید نیست و سهامداران می‌توانند به صورت نامحدود جزو مالکین شرکت باشد.

ویژگی‌های سهام عادی چیست؟

سهام عادی یکی از رایج‌ترین انواع سهام در شرکت‌های سهامی است و نشان‌دهنده‌ی مالکیت و حق رأی سهامداران در شرکت است. در ادامه، مهم‌ترین ویژگی‌ها و حقوق مرتبط با سهام عادی آورده شده است:

• مالکیت شرکت: سهامداران عادی مالکین اصلی شرکت محسوب می‌شوند. حتی سهامی که در اختیار مؤسسین شرکت است نیز از نوع سهام عادی به‌شمار می‌آید و نشان‌دهنده‌ی میزان مالکیت آن‌ها در سرمایه شرکت است.
• مسئولیت محدود: یکی از مزایای سهام عادی این است که مسئولیت سهامداران محدود به میزان سرمایه‌گذاری آن‌ها است. در نتیجه، سهامداران نسبت به بدهی‌ها و تعهدات شرکت، مسئولیت شخصی ندارند.
• کنترل و اداره شرکت: سهامداران عادی از طریق مجمع عمومی سالیانه، اعضای هیئت‌مدیره شرکت را انتخاب می‌کنند. هیئت‌مدیره وظیفه‌ی اداره، کنترل و تصمیم‌گیری‌های کلان شرکت را بر عهده دارد.
• حق دریافت سود سهام: پس از پایان سال مالی، شرکت ابتدا سود بدهی‌ها و سهام ممتاز را پرداخت می‌کند و سپس سود سهام عادی بین سهامداران عادی تقسیم می‌شود. البته ممکن است بخشی از این سود به‌صورت سود انباشته در شرکت باقی بماند تا در سرمایه‌گذاری‌های آینده استفاده شود.
• حق انتقال سهام: یکی از ویژگی‌های مهم سهام عادی در بورس، قابلیت انتقال آزادانه آن است. سهامداران می‌توانند هر زمان که بخواهند، سهام خود را در بازار ثانویه به فروش برسانند یا به فرد دیگری واگذار کنند.

• حق رأی و مشارکت در تصمیم‌گیری: سهامداران عادی دارای حق رأی هستند و می‌توانند در مجامع عمومی شرکت در تصمیمات مهم و انتخاب اعضای هیئت‌مدیره مشارکت کنند. هر سهم معادل یک حق رأی است و میزان اثرگذاری هر سهامدار، متناسب با تعداد سهام اوست. لازم به ذکر است که رأی‌گیری در شرکت‌ها معمولاً به دو روش ساده یا تجمعی انجام می‌شود.
• سررسید نامحدود: برخلاف اوراق بدهی، سهام عادی سررسید مشخصی ندارد و مدت اعتبار آن نامحدود است. سهامداران تا زمانی که سهم خود را نگه دارند، مالک بخشی از شرکت باقی می‌مانند.
• حق‌تقدم در خرید سهام جدید: اگر شرکت تصمیم به افزایش سرمایه بگیرد، سهامداران عادی در خرید سهام جدید در اولویت قرار دارند. این حق‌تقدم باعث می‌شود درصد مالکیت سهامداران فعلی حفظ شود و سهم آن‌ها از سرمایه شرکت کاهش نیابد.

دارندگان سهام عادی نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های راهبردی و انتخاب مدیران ایفا می‌کنند. از طرفی، اگرچه سهامداران عادی معمولاً در دریافت سود و بازپرداخت دارایی‌ها نسبت به سهامداران ممتاز در اولویت پایین‌تری قرار دارند، اما در مقابل، از فرصت رشد سرمایه و افزایش ارزش سهام در بلندمدت بهره‌مند می‌شوند. بنابراین، سرمایه‌گذاری در سهام عادی شرکت‌های بورسی برای افرادی که دید بلندمدت دارند و به دنبال مشارکت در رشد و توسعه شرکت هستند، گزینه‌ای مناسب محسوب می‌شود.

مزایا و معایب سهام عادی

سهام عادی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تأمین مالی شرکت‌ها، دارای ویژگی‌هایی است که می‌تواند برای سهامداران و خود شرکت مزایا و معایبی به همراه داشته باشد. در جدول زیر، مهم‌ترین مزایا و معایب سهام عادی را مرور می‌کنیم تا دید بهتری نسبت به عملکرد این نوع سهام در ساختار مالی شرکت‌ها به‌دست آوریم.

سهام ممتاز چیست؟

طبق اساسنامه شرکت ممکن است به برخی از سهام‌داران امتیازات ویژه‌ای تعلق گیرد — این نوع سهام را سهام ممتاز می‌نامند. سهام ممتاز را معمولاً به عنوان یک اوراق دو‌ رگه (hybrid) تلقی می‌کنند، چون هم ویژگی‌های اوراق بدهی را دارد و هم ویژگی‌های اوراق مالکیت. از یک‌ طرف، سهام ممتاز دارای نرخ سود ثابت است و به دارندگانش سود تعیین‌شده‌ای پرداخت می‌کند — مشابه اوراق قرضه. از طرف دیگر، پرداخت سود سهام ممتاز معمولاً تا تصویب تقسیم سود در مجمع عمومی انجام نمی‌شود، مثل سهام عادی که باید تقسیم سود با مصوبه مجمع باشد. این وجه باعث می‌شود که سهام ممتاز در عین حال ماهیتی از مالکیت شرکت هم داشته باشد.

‌تفاوت سهام ممتاز و سهام عادی

یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌ها بین سهام عادی و سهام ممتاز در حق دریافت سود سهام است. در سهام ممتاز، سود تعیین‌شده و ثابت به سهامداران پرداخت می‌شود و این پرداخت معمولاً قبل از توزیع سود سهام عادی انجام می‌گیرد. در مقابل، سود سهام عادی متغیر است و میزان آن به عملکرد مالی شرکت و تصمیم مجمع عمومی بستگی دارد. علاوه بر این، سهام ممتاز ممکن است امتیازات خاص دیگری مانند حق‌تقدم در خرید سهام جدید یا امکان بازخرید سهام توسط شرکت داشته باشد که در سهام عادی وجود ندارد.

از منظر حق رأی و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها نیز تفاوت مشهود است. سهامداران عادی معمولاً حق رأی در مجمع عمومی شرکت دارند و می‌توانند در انتخاب هیئت مدیره و تصمیم‌گیری‌های کلان شرکت نقش ایفا کنند، اما سهامداران ممتاز یا حق رأی ندارند یا این حق محدود است. بنابراین، سهام عادی برای مشارکت فعال در مدیریت شرکت مناسب‌تر است، در حالی که سهام ممتاز بیشتر برای سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به دریافت سود ثابت و کاهش ریسک مالی جذاب است. سهام ممتاز دارای ویژگی‌های مشابهی با سهام عادی است اما در چند مورد تفاوتی بین این دو نوع سهام وجود دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:

• سهام عادی بدون سود ثابت است ولی سهام ممتاز دارای سود ثابت است.
• پس از تصویب تقسیم سود نقدی در مجمع، سهامداران ممتاز نسبت به سهامداران عادی برای دریافت سود نقدی در اولویت هستند.
• در زمان انحلال و تصویه شرکت، سهامداران ممتاز نسبت به سهامداران عادی برای دریافت وجوه باقیمانده در اولویت هستند.
• سهام ممتاز بر خلاف سهام عادی معمولا بدون حق رای است.

انواع سهام ممتاز

سهام ممتاز یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی در شرکت‌های سهامی است و بسته به نوع آن، می‌تواند حقوق و مزایای متفاوتی برای سهامداران داشته باشد. شرکت‌ها می‌توانند بر اساس اساسنامه خود انواع مختلفی از سهام ممتاز را منتشر کنند که هر یک ویژگی‌ها و امتیازات خاصی دارند. در ادامه، انواع سهام ممتاز و ویژگی‌های آن‌ها آورده شده است:

• سهام ممتاز قابل بازخرید: این نوع سهام، مانند اوراق قرضه دارای سررسید است و شرکت می‌تواند در هر زمان اقدام به بازخرید آن‌ها کند. معمولاً ارزش بازخرید بیشتر از ارزش دفتری است و این موضوع ممکن است زیانی برای شرکت ایجاد کند.
• سهام ممتاز قابل تبدیل: دارندگان این نوع سهام می‌توانند هر زمان که تمایل داشتند، سهام ممتاز خود را به سهام عادی تبدیل کنند. این تبدیل معمولاً بر اساس یک ضریب از قبل تعیین شده انجام می‌شود؛ برای مثال، هر یک برگ سهام ممتاز ممکن است به دو برگ سهام عادی تبدیل شود.
• سهام ممتاز با نرخ شناور: سود این نوع سهام ثابت نیست و با تغییرات نرخ بهره بازار، میزان سود آن نیز تغییر می‌کند.
• سهام ممتاز مشارکتی: دارندگان این نوع سهام علاوه بر دریافت سود سهام ممتاز، در تقسیم سود سهام عادی نیز شریک می‌شوند و از مزایای اضافی بهره‌مند می‌شوند.
• سهام ممتاز جمع‌شونده: اگر شرکت در یک سال سود نقدی پرداخت نکند (به دلیل زیان انباشته، عدم تحقق سود یا عدم تصویب مجمع)، در اولین سالی که پرداخت سود تصویب شود، تمام سودهای پرداخت نشده به سهامداران ممتاز نیز تعلق می‌گیرد.

مزایا و معایب سهام ممتاز

در جدول زیر، مزایا و معایب سهام ممتاز را بررسی می‌کنیم تا دید روشن‌تری نسبت به این نوع سهام و نقش آن در ساختار مالی شرکت‌ها به‌دست آوریم.

سهام عادی یا سهام ممتاز؛ کدام برای سرمایه‌گذاری مناسب‌تر است؟

در نهایت، آشنایی با ویژگی‌ها، مزایا و معایب سهام عادی و سهام ممتاز به شما کمک می‌کند تا تصمیمات هوشمندانه‌تری در زمینه سرمایه‌گذاری بگیرید. اگر دنبال یادگیری بیشتر و افزایش دانش خود در حوزه بورس و مدیریت سرمایه هستید، آکادمی پاداش سرمایه یک منبع آموزشی کامل و کاربردی است که می‌تواند مسیر شما را در دنیای سرمایه‌گذاری هموار کند. با درک تفاوت‌های اصلی سهام عادی و ممتاز و یادگیری نحوه استفاده بهینه از آن‌ها، می‌توانید ریسک‌ها را کاهش داده و از فرصت‌های سوددهی حداکثر بهره را ببرید.