احتمالا شنیدهاید که یکی از گزینههای کم ریسک و سودآور برای سرمایهگذاری در بورس و بازار سرمایه، سرمایهگذاری در عرضه های اولیه است. در این مقاله قصد داریم با عرضه های اولیه IPO به روش ثبت سفارش (book building) آشنا شویم، اطلاعیه عرضه اولیه را بررسی کنیم، در مورد نحوه سرمایهگذاری بر روی عرضه اولیه صحبت کنیم و به بررسی نکات مهم در بحث عرضه اولیه بپردازیم.
به طور کلی عرضه اولیه سهام زمانی است که یک شرکت برای اولینبار بخشی از سهام خود را در بورس یا فرابورس به عموم عرضه میکند. این فرآیند فرصت ورود سرمایهگذاران به سهام یک شرکت تازهوارد را فراهم میکند و برای بسیاری از افراد، نقطه شروع سرمایهگذاری در بازار سرمایه ایران است. اما چطور از عرضه اولیه شرکت ها مطلع شویم؟ آیا عرضه اولیه سودده است؟ در ادامه با آکادمی پاداش برای پاسخ به این سوالات همراه باشید.
تعریف عرضه اولیه چیست؟
منظور از عرضه اولیه یا Initial Public Offering زمانی است که یک شرکت قصد دارد بخشی از سهام خود را در بازار سرمایه عرضه کند. عرضه اولیه به معنی این نیست که شرکت در حال تاسیس است بلکه در عرضه اولیه شرکتها ممکن است سالها پیش تاسیس شده باشند و به صورت مستمر به فعالیت خود ادامه داده باشند. در عرضه اولیه تنها قرار است بخشی از سهام شرکت توسط سهامداران اصلی شرکت وارد بازار سرمایه شود و توسط مردم نیز مورد معامله قرار گیرد. به عبارت دیگر IPO یا عرضه اولیه حالتی است که طی آن سهم یک شرکت برای نخستینبار از حالت «سهامی خاص» خارج شده و به عنوان «سهامی عام» در بورس یا فرابورس پذیرفته میشود. این تغییر ماهیت، شرکت را ملزم به افشای دورهای اطلاعات، گزارشدهی مالی شفاف و رعایت قوانین بازار سرمایه میکند.
از آنجا که شرکتها قبل عرضه اولیه فعالیت و عملکرد داشتند در نتیجه با قیمت ارزش اسمی (۱۰۰۰ریال) عرضه نمیشوند بلکه بعد از آن که توسط یک شرکت مشاوره سرمایهگذاری یا تامین سرمایه ارزش گذاری روی سهام شرکت انجام شد با قیمت ارزش گذاری شده عرضه میشوند.
طبق تجربه و آنچه بر روی عرضه های اولیه از سالیان گذشته تا به امروز رخ داده است از آنجایی که عرضه های اولیه با قیمت های منصفانهای عرضه میشوند در اکثر مواقع با بازدهی های بسیار بالایی مواجه بودهاند و تنها در موارد کم و انگشت شماری بازدهی منفی داشتهاند. از این رو خرید عرضه های اولیه برای سرمایهگذاران بورسی یکی از گزینه های جذاب است.
روش book building چیست؟
در سالیان گذشته عرضه های اولیه بر اساس حراج با اولویت زمانی عرضه میشدند از این رو در زمان عرضه اولیه هر شخصی که زودتر سفارش خود رو ثبت میکرد اولویت داشت در خرید عرضه اولیه و همچنین محدودیت برای خرید عرضه اولیه وجود نداشت و ممکن بود افرادی مقدار زیادی سهام در عرضه اولیه خریداری کنند و از طرف دیگر هم افرادی ممکن بود نتوانند حتی یک برگ سهم خریداری کنند! در نتیجه حال حاضر چندین سال است که در بازار سرمایه عرضه های اولیه به روش دیگری به نام روش ثبت سفارش یا “book building” انجام میشوند.
در این روش رسالت بر این است که به همه افرادی که در زمان عرضه اولیه سفارش خرید ثبت میکنند سهام تخصیص یابد و همچنین تعداد سهام تخصیص داده شده به هر شخص ثابت و برابر خواهد بود. به صورت کلی در این روش مقدار سهام قابل خریداری توسط هر شخص مشخص و ثابت است.
چرا شرکتها عرضه اولیه میکنند؟
بزرگترین دلیل ورود شرکتها به عرضه اولیه، تأمین مالی از طریق فروش بخشی از سهام است. این نوع تأمین مالی بدون نیاز به استقراض انجام میشود و به شرکت امکان میدهد منابع موردنیاز طرحهای توسعه، افزایش سرمایه یا کاهش بدهیها را فراهم کند.
دلیل دیگر، افزایش شفافیت و اعتبار شرکت در بازار است. پذیرش در بورس باعث میشود شرکت تحت نظارت سازمان بورس قرار بگیرد و گزارشهای منظم منتشر کند، که این موضوع اعتماد سرمایهگذاران و شرکای تجاری را تقویت میکند. علاوه بر این، ورود به بازار سرمایه امکان نقلوانتقال مالکیت و افزایش قدرت رقابتی شرکت را فراهم میکند. عرضه اولیه نقطهای است که شرکت از سطح مالکیت محدود وارد مرحله عمومی و شفاف بازار سرمایه میشود و به سرمایهگذاران امکان مشارکت در رشد آینده شرکت را میدهد.
چگونه عرضه اولیه خریداری کنیم؟
زمانی که شرایط پذیرش شرکت در بورس یا فرابورس احراز شود و شرکت آماده عرضه اولیه باشد؛ حداقل دو روز زودتر اطلاعیه عرضه اولیه آن شرکت منتشر خواهد شد. با توجه به پذیرش شرکت در بورس یا فرابورس اطلاعیه عرضه اولیه آن در سایت بورس به آدرس www.tse.ir و سایت فرابورس به آدرس www.ifb.ir منتشر خواهد شد. اطلاعیه های عرضه اولیه شرکت های بورسی و فرابورسی از نظر فورمت و شکل اطلاعیه با هم تفاوت دارند ولی در محتوا کاملا مشابه هم هستند.
محتوای اصلی هر اطلاعیه عرضه اولیه شامل موارد زیر است:
- نام و نماد شرکت
- تاریخ و روز عرضه اولیه
- تعداد کل سهام شرکت
- تعداد کل سهام قابل عرضه
- مدیر عرضه
- متعهد خرید
- سهمیه هر شخص برای خرید عرضه اولیه
- دامنه قیمت
برای شرکت موفق در عرضه اولیه، داشتن نقدینگی کافی و آگاهی از زمان عرضه اهمیت زیادی دارد. معمولاً مبلغ موردنیاز، بر اساس بازه قیمتی و تعداد سهام اعلامشده مشخص میشود و سرمایهگذار باید حساب خود را قبل از شروع ثبت سفارش شارژ کرده باشد.
در مورد زمان فروش، انتخاب بین استراتژی کوتاهمدت و بلندمدت اهمیت دارد. در برخی از عرضهها رشد سریع قیمت در روزهای ابتدایی مشاهده میشود، اما برخی دیگر نیازمند نگاه تحلیلی و زمان بیشتری هستند. تصمیم نهایی باید بر اساس تحلیل بنیادی شرکت و شرایط بازار اتخاذ شود.
شرایط لازم برای سرمایهگذاری در عرضه اولیه
برای شرکت در عرضه اولیه، سرمایهگذار باید کد بورسی فعال داشته باشد. همچنین باید حساب کارگزاری خود را به میزان لازم شارژ کند تا سفارش بدون خطا ثبت شود. اطلاع دقیق از زمان عرضه اولیه نیز اهمیت دارد؛ زیرا سفارشگذاری تنها در بازه زمانی اعلامشده امکانپذیر است.
در کنار این موارد، سرمایهگذار باید امکان دسترسی به سامانه معاملاتی و مرور اطلاعیههای رسمی را داشته باشد. رعایت این شرایط باعث میشود فرآیند خرید عرضه اولیه بدون مشکل انجام شود و سهم بهدرستی تخصیص یابد. عرضه اولیه فرآیندی مشخص و قانونمند دارد که با اعلام رسمی شروع میشود و با تخصیص سهم پایان مییابد. شناخت مراحل و روشهای عرضه، برای موفقیت در خرید ضروری است.
در تصویر بالا اطلاعیه عرضه اولیه نماد شرکت داروسازی دانا با نماد “ددانا” را مشاهده میکنید.
برای خرید عرضه اولیه کافیست در زمان اعلام شده توسط اطلاعیه وارد سامانه معاملاتی کارگزاری خود شوید و به میزان حداکثر سهام قابل خریداری سفارش خرید خود را ثبت کنید. برای مثال در اطلاعیه ددانا حداکثر سهام ۲۰۰ سهم است و در قیمت ۲۸۱۲۱ ریال سفارش قابل خریداری بوده است.
چگونه عرضه اولیه انجام میشود؟
عرضه اولیه سهام از طریق فرآیندی قانونمند و مشخص انجام میشود که شامل اعلام شرایط عرضه، مشخصکردن بازه قیمتی، تعداد سهام و سپس ثبت سفارش سرمایهگذاران است. این فرآیند با هماهنگی سازمان بورس، شرکت بورس یا فرابورس و کارگزاران انجام میشود تا تخصیص سهام به شکل عادلانه صورت بگیرد.
در ایران، عرضه اولیه معمولاً با روش «بوکبیلدینگ» انجام میشود. در این روش، همه سرمایهگذاران میتوانند در یک بازه زمانی مشخص سفارش خرید خود را ثبت کنند و پس از پایان دوره ثبت سفارش، تخصیص سهام بهصورت مساوی یا نسبتمحور انجام میشود. این مدل نسبت به روشهای قدیمی باعث کاهش هیجان و افزایش عدالت شده است.
فرآیند عرضه اولیه از مرحله اعلام رسمی آغاز میشود. شرکت بورس یا فرابورس زمان عرضه، تعداد سهام قابل خرید، بازه قیمت و شرایط مربوط به ثبت سفارش را اعلام میکند. این اطلاعات در سایت tsetmc.com و کارگزاریها منتشر میشود تا همه سرمایهگذاران به آن دسترسی داشته باشند.
پس از اعلام جزئیات، سرمایهگذاران باید در بازه مشخصشده سفارش خود را وارد کنند. پس از پایان زمان سفارشگذاری، تخصیص سهام انجام میشود و تعداد سهم تخصیصیافته به پرتفوی سرمایهگذار اضافه میشود. تسویه نهایی نیز در روز کاری بعد انجام میگیرد.
روشهای عرضه اولیه
سه روش اصلی برای عرضه اولیه وجود دارد: قیمت ثابت، حراج و بوکبیلدینگ.
در روش قیمت ثابت، قیمت سهم از قبل تعیین شده و همه افراد به همان قیمت سفارش میگذارند. این روش در گذشته رایج بود اما به دلیل هیجان بالا کمتر استفاده میشود. در روش حراج، کشف قیمت از طریق رقابت بین خریداران انجام میشود. سفارشهای مختلف وارد سیستم شده و قیمت نهایی بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشود.
امروزه رایجترین روش، بوکبیلدینگ (ثبت سفارش) است. در این روش، سرمایهگذاران در یک بازه قیمتی مشخص سفارشگذاری میکنند و تخصیص سهام پس از پایان دوره ثبت سفارش انجام میشود. این شیوه منصفانهتر است و کنترل هیجان بازار را بهبود میدهد.
مزایا و معایب عرضه اولیه
عرضه اولیه سهام معمولاً بهعنوان فرصتی جذاب در نظر گرفته میشود، اما همانند هر ابزار سرمایهگذاری، مزایا و معایب خاص خود را دارد. شناخت این موارد به سرمایهگذار کمک میکند تصمیم آگاهانهتری بگیرد و از ریسکهای احتمالی دور بماند. از طرف شرکت نیز عرضه اولیه تنها یک روش تأمین مالی نیست؛ بلکه بهبود شفافیت، اعتبار و قابلیت نقدشوندگی سهام را برای آن به همراه دارد. همین عوامل موجب میشود شرکتها مسیر ورود به بورس را انتخاب کنند.
مزایا
از نگاه سرمایهگذاران، عرضه اولیه معمولاً دارای پتانسیل بازدهی مناسب در کوتاهمدت است. دلیل اصلی این موضوع تقاضای زیاد و محدودیت تعداد سهام قابل عرضه است. همین شرایط باعث میشود قیمت سهم در روزهای ابتدایی رشد داشته باشد و برای بسیاری جذاب باشد.
مزیت دیگر، امکان شروع سرمایهگذاری با سرمایه کم است. معمولاً عرضههای اولیه بهگونهای طراحی میشوند که هر فرد بتواند با مبلغی محدود در آن شرکت کند. این ویژگی، عرضه اولیه را به نقطه مناسبی برای ورود افراد تازهکار تبدیل میکند.
معایب
با وجود جذابیتها، عرضه اولیه بدون ریسک نیست. یکی از معایب اصلی آن، تخصیص کم سهم برای هر فرد است؛ زیرا تقاضا زیاد و تعداد سهام محدود است. این موضوع باعث میشود میزان سود احتمالی برخی عرضهها پایین باشد.
همچنین احتمال عدم موفقیت شرکت در بلندمدت وجود دارد. اگر عملکرد مالی شرکت مطابق انتظار نباشد یا شرایط کلی بازار نامناسب شود، قیمت سهم ممکن است افت کند. هیجان عمومی نیز میتواند باعث تصمیمگیری عجولانه و غیر تحلیلی شود.
عرضه اولیه میتواند فرصتی جذاب باشد اما نیازمند شناخت دقیق مزایا، محدودیتها و ریسکهای آن است تا سرمایهگذاری با دیدی منطقی انجام شود.
برای خرید عرضه اولیه چقدر نقدینگی لازم است؟
برای مشارکت در عرضه اولیه (IPO) در بورس ایران، نیازی به نقدینگی از پیش تخصیصیافته یا بلوکهشده در حساب کارگزاری نیست. روش اجرا به این صورت است که در روز عرضه اولیه، شما تا سقف مجاز (که معمولاً برای هر کد بورسی اعلام میشود) میتوانید درخواست خرید ثبت کنید. مبلغ سهام اختصاصیافته، به طور خودکار از حساب عملیاتی شما در کارگزاری کسر میشود. بنابراین، تنها شرط لازم، وجود وجه کافی در آن حساب در روز عرضه اولیه است. به طور معمول، پیشنهاد میشود برای افزایش شانس، حداکثر مجاز مجاز (مثلاً ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان برای بسیاری از عرضهها) را در حساب خود داشته باشید. در صورتی که موجودی شما کافی نباشد، سفارش لغو شده و از دوره آتی عرضههای اولیه محروم خواهید شد.
در این مقاله با عرضه های اولیه آشنا شدیم؛ در مورد روش ثبت سفارش و اطلاعیه های عرضه های اولیه صحبت کردیم و متوجه شدیم که با سرمایه گذاری بر روی عرضه های اولیه میتوانیم از یک سرمایه گذاری کم ریسک با بازدهی بالا و قابل قبول بهرهمند شوید.
پاسخ به سوالات متداول عرضه های اولیه
چرا سهم کمتری در عرضه اولیه به من تعلق گرفت؟
حداکثر سهام قابل خریداری به صورت یک پیشبینی محاسبه در اطلاعیه درج شده است و در صورتی که مشارکت افراد در عرضه اولیه بالا باشد، ممکن است تعداد برگ سهم کمتری به هر شخص تخصیص داده شود.
چرا سقف قیمت را باید برای خرید انتخاب کنم؟
همیشه در هر بازاری اولویت خرید با خریدارانی است که در قیمت بالاتری اقدام به خرید کنند در خرید عرضه های اولیه نیز این قانون حکم میکند و در ابتدا برگ سهام قابل عرضه شرکت بین افرادی که سقف قیمت را وارده کردهاند توزیع میشود؛ حال اگر مشارکت در خرید عرضه اولیه بالا باشد ممکن است به خریدارانی که قیمت پایین تری وارد کردند سهمی تعلق نگیرد که معمولا هم این اتفاق رخ میدهد.
عرضه اولیه را کی بفروشم؟
زمان فروش عرضه اولیه کاملا بستگی به استراتژی و رویکرد هر شخص دارد و نمیتوان دستورالعمل ثابت و واحدی برای همهی عرضه های اولیه داشت؛ ولی معمولا یکی از رایج ترین روشها که افراد برای تشخیص زمان فروش عرضه اولیه انجام میدهند این است که در اولین روزی که قیمت سهم متعادل میشود و قدرت روند صعودی خود را از دست میدهد سهم را میفروشند؛ که البته این روش را نه پیشنهاد میدهیم و نه رد میکنیم!
چرا فردای عرضه اولیه نمیتوانم سهم را بخرم؟
در روز های ابتدایی پس از عرضه اولیه معمولا تقاضا برای خرید سهم عرضه شده بالا و تمایل به عرضه توسط فروشندگان بسیار کم است یا در واقع به اصطلاح سهم صف خرید است؛ در نتیجه خرید در این حالت بسیار سخت است.
چرا به بعضی افراد به مقدار ۱ عدد سهم بیشتری میرسد؟
در قالب یک مثال به این پرسش پاسخ میدهیم:
فرض کنید ۱.۰۰۰ برگ سهم را میخواهیم بین ۳۰۰ نفر تقسیم کنیم؛ در این صورت به ۲۰۰ نفر مقدار ۳ برگ سهم و به ۱۰۰ نفر ۴ برگ سهم تعلق میگیرد.
۱
۳
